Tomasz Stańko
Wirtuoz, kompozytor, lider. Prekursor free jazzu w Europie. Istnienie Poszczególne
Występował w najbardziej prestiżowych salach koncertowych i klubach na całym świecie, a jego płyty wydaje legendarna wytwórnia ECM Records.
foto: Andrzej Tyszko
„Wprowadzam się w rejon piękna, piękna uznanego przez całą historię muzyki, a równocześnie rozbijam to całkowicie, żeby znaleźć się w jakimś kompletnie innym świecie, w którym co innego jest pięknem . I to jest cała moja muzyka”
Desperado. Autobiografia
Urodził się 11 lipca 1942 r. w Rzeszowie.
Dzieciństwo i młodość spędził w Krakowie - mieście, w którym objawił się jako artysta.
Edukację muzyczną rozpoczął w szkole podstawowej od nauki gry na fortepianie i skrzypcach, a zakończył dyplomem Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Krakowie w klasie trąbki.
W 1962 r. z pianistą Adamem Makowiczem, kontrabasistą Jackiem Ostaszewskim i perkusistą Wiktorem Perelmuterem założyli zespół Jazz Darings, uznawany za jedną z pierwszych formacji free jazzowych w Europie.
Jesienią 1963 r. zadebiutował w zespole pianisty i kompozytora Krzysztofa Komedy.
Z Komedą - uznawanym za najważniejszego z ojców-założycieli polskiego jazzu - występował i nagrywał przez cztery lata. Wziął udział w powstaniu arcydzieła europejskiego jazzu: płyty „Astigmatic”.
KRZYSZTOF KOMEDA QUARTET - „NIGHTTIME, DAYTIME REQUIEM” - WYSTĘP TELEWIZYJNY
W 1967 r. założył własny zespół: najpierw Kwartet, a ostatecznie Kwintet z Januszem Muniakiem na saksofonie tenorowym, Zbigniewem Seifertem na saksofonie altowym i skrzypcach, Januszem Stefańskim na perkusji oraz Bronisławem Suchankiem na kontrabasie.
Twórczość Kwintetu dzieliła się na trzy okresy:
Pierwszy wiązał się z komponowaniem i wykonywaniem muzyki uwiecznionej na debiutanckim albumie „Music for K”.
Etap drugi to Drewniana muzyka: okres skupiony na free jazzowych poszukiwaniach brzmieniowych i testowaniu muzycznych form.
Trzeci, końcowy etap działalności Kwintetu wiązał się z powstaniem kultowego - na poły elektrycznego - albumu „Purple Sun”. Niedługo później zespół przestał istnieć.
TOMASZ STAŃKO QUINTET - JAZZ JAMBOREE '73
W latach 70. występował jako solista w awangardowej Globe Unity Orchestra Alexandra von Schlippenbacha, a jego pozycję w czołówce europejskiego jazzu potwierdziły kolejne autorskie projekty: Unit z Adamem Makowiczem oraz Kwartet prowadzony z fińskim perkusistą Edwardem Vesalą.
W 1976 r. rozpoczął współpracę z założoną przez Manfreda Eichera wytwórnią ECM Records. Album „Balladyna” stał się sensacją po obu stronach Atlantyku.
TOMASZ STAŃKO - SOLO - RECITAL TELEWIZYJNY
W latach 80. był członkiem orkiestr Cecila Taylora, a w Polsce prowadził akustyczny Kwartet oraz zespoły C.O.C.X. i Freelectronic, do których wprowadzał elementy muzyki latynoskiej, reggae, pop, rocka, elektroniki, a nawet rapu.
„CZŁOWIEK Z TRĄBKĄ” - POLSKA KRONIKA FILMOWA 93/05 (od 8. min.)
Lata 90. to wielki powrót na jazzową scenę Europy i początek światowej popularności
Artysta wznowił współpracę z wytwórnią ECM Records. Nowy Kwartet z Bobo Stensonem, Andersem Jorminem i Tony'm Oxley’em został okrzyknięty w Europie jednym z najlepszych zespołów jazzowych dekady.
Wydany w 1997 r. album „Litania” z muzyką Krzysztofa Komedy stał się światowym bestsellerem.
TOMASZ STAŃKO SEXTET - „LITANIA” - KONCERT TELEWIZYJNY
Na przełomie wieków dzięki płytom „Soul of Things”, „Suspended Night” i „Lontano” nagranym na czele polskiego Kwartetu (z Marcinem Wasilewskim, Sławomirem Kurkiewiczem i Michałem Miśkiewiczem) umocnił swoją pozycję na rynku amerykańskim.
W 2002 r. został pierwszym laureatem Europejskiej Nagrody Jazzowej.
W 2004 r. został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Przez dekady zwyciężał w dorocznej ankiecie czytelników magazynu „Jazz Forum” (jako lider, trębacz i kompozytor).
TOMASZ STAŃKO QUARTET - KONCERT W AULI UAM W POZNANIU
Przez wiele lat regularnie plasował się w pierwszej dziesiątce trębaczy dorocznej ankiety amerykańskiego magazynu magazynu „DownBeat”. Pismo uhonorowało go również jako kompozytora.
Zdobył dziewięć Fryderyków: czterokrotnie jako Muzyk Roku, za albumy „Litania”, „From the Green Hill”, „Soul of Things” i „Dark Eyes” oraz Złotego Fryderyka za dorobek życia.
TOMASZ STAŃKO QUARTET - JAZZBALTICA 2005
Niemal wszystkie jego albumy wydane przez ECM Records zdobyły w Polsce status Złotej Płyty, a większość z nich była notowana na liście jazzowych bestsellerów amerykańskiego magazynu „Billboard”.
Jako lider wydał ponad 40 albumów. Stworzył również muzykę do wielu filmów i spektakli teatralnych
Od 2003 r. był dyrektorem artystycznym festiwalu Jazzowa Jesień w Bielsku-Białej, na który zapraszał najwyżej przez siebie cenionych artystów z całego świata - często tych, którzy, tak jak on, nagrywali swoje płyty dla ECM Records.
Od 2008 r. dzielił życie między Warszawę i Nowy Jork. W swoim mieszkaniu na Manhattanie skomponował muzykę na płytę „Dark Eyes”, nagraną w 2009 r. ze skandynawskim Kwintetem. Koncertował też z artystami mieszkającymi w Nowym Jorku, m.in. z Lee Konitzem i Craigiem Tabornem.
W 2010 r. ukazała się bestsellerowa autobiografia „Desperado” spisana przez Roberta Księżyka.
W 2011 r. roku prezydent Polski Bronisław Komorowski odznaczył Tomasza Stańko Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.
Instytut Smithsona - największy w USA kompleks muzeów i ośrodków edukacyjno-badawczych - wydał sześciopłytową kompilację „Jazz: The Smithsonian Anthology”, którą zamyka utwór „Suspended Night - Variation VIII”, jedno z niewielu europejskich nagrań zawartych na albumie.
TOMASZ STAŃO NEW YORK QUARTET - „WISŁAWA” - FILM PROMOCYJNY
W 2013 r. ukazał się podwójny album „Wisława”, nagrany przez nowy zespół: New York Quartet. Nowe kompozycje były zainspirowane poezją Wisławy Szymborskiej, laureatki Nagrody Nobla.
W 2014 r. jako kreator kultury został wyróżniony Paszportem magazynu „Polityka”.
W drugiej dekadzie XXI w. cieszył się statusem legendy jazzu, zachowując pełnię sił twórczych i pozostając na szczycie artystycznej hierarchii
Paryska l’Académie du Jazz przyznała mu nagrodę Europejskiego Muzyka Roku (Prix du Musicien Européen).
Honorową nagrodą wyróżniło go Stowarzyszenie Dziennikarzy Muzycznych z Niemiec, Austrii i Szwajcarii (Preis der deutschen Schallplattenkritik).
Na zaproszenie Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie skomponował i nagrał suitę jazzową, wykonaną premierowo podczas ceremonii otwarcia wystawy stałej.
TOMASZ STAŃKO & KROKE - GALA TELEWIZYJNA „GWARANCJE KULTURY"
W 2017 r. - cztery lata po płycie „Wisława” - ukazało się się kolejne mistrzowskie nagranie nowojorskiego Kwartetu. „December Avenue” to ostatnia studyjna płyta artysty.
Wiosną 2018 r. dowiedział się, że choruje na raka płuc w późnym stadium. Wcześniej zdążył zagrać krótką trasę koncertową ze swoim europejskim zespołem, koncert w Narodowym Forum Muzyki we Wrocławiu z symfonicznymi aranżacjami swoich kompozycji oraz podczas Gali Stulecia Stowarzyszenia Autorów ZAiKS, która okazała się jego ostatnim występem.
Zmarł 29 lipca 2018 r. w Warszawie, krótko po swoich 76. urodzinach.
