Tomasz Stańko
Wirtuoz, kompozytor, lider. Prekursor free jazzu w Europie. Istnienie Poszczególne.
Grał w najbardziej prestiżowych salach koncertowych i klubach na całym świecie, a jego płyty wydaje legendarna wytwórnia ECM Records.
foto: Andrzej Tyszko
Urodził się 11 lipca 1942 r. w Rzeszowie.
Dzieciństwo i młodość spędził w Krakowie - mieście, w którym objawił się jako artysta.
Edukację muzyczną rozpoczął w szkole podstawowej od nauki gry fortepianie i skrzypcach, a zakończył dyplomem Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Krakowie w klasie trąbki. Pierwsze profesjonalne kroki stawiał pod koniec lat 50. na jazzowej scenie Krakowa.
W 1962 r. z kontrabasistą Jackiem Ostaszewskim, pianistą Adamem Makowiczem i perkusistą Wiktorem Perelmuterem założyli zespół Jazz Darings, uznawany za jedną z pierwszych formacji free jazzowych w Europie.
W 1963 r. do współpracy zaprosił go pianista i kompozytor Krzysztof Komeda.
Stańko grał w jego zespołach przez cztery lata, biorąc udział w nagraniu arcydzieła europejskiego jazzu - płyty ‘’Astigmatic’’.
KRZYSZTOF KOMEDA QUARTET - "NIGHTTIME, DAYTIME REQUIEM" - WYSTĘP TELEWIZYJNY
W 1968 r. założył własny zespół: najpierw Kwartet, a ostatecznie Kwintet z Januszem Stefańskim na perkusji, Bronisławem Suchankiem na kontrabasie, Januszem Muniak na saksofonie tenorowym oraz Zbigniewem Seifertem na saksofonie altowym i skrzypcach.
Twórczość swojego Kwintetu dzielił na trzy okresy:
Pierwszy wiązał się z komponowaniem i wykonywaniem muzyki, jaka znalazła się na debiucie wydawniczym "Music for K".
Etap drugi to "muzyka drewniana": okres free jazzowy, skupiony na brzmieniowych poszukiwaniach i testowaniu muzycznych form.
Trzeci, końcowy etap wiąże się z powstaniem kultowego - na poły elektrycznego - albumu "Purple Sun".
W latach 70. występował jako solista w awangardowej Globe Unity Orchestra Alexandra von Schlippenbacha, a jego pozycję w czołówce europejskiego jazzu potwierdziły kolejne autorskie projekty: Unit z Adamem Makowiczem oraz Kwartet prowadzony z fińskim perkusistą Edwardem Vesalą.
W 1976 r. rozpoczął współpracę z założoną przez Manfreda Eichera wytwórnią ECM Records. Wyprodukowany przez niemieckiego producenta album „Balladyna” stał się sensacją po obu stronach Atlantyku.
TOMASZ STAŃKO - SOLO - RECITAL TELEWIZYJNY
W latach 80. był członkiem orkiestr Cecila Taylora, a w Polsce prowadził akustyczny Kwartet oraz zespoły C.O.C.X. i Freelectronic, do których wprowadzał elementy muzyki latynoskiej, reggae, pop, rocka, elektroniki, a nawet rapu.
Lata 90. to wielki powrót na jazzową scenę Europy i początek światowej popularności.
Tomasz Stańko wznowił współpracę z wytwórnią ECM Records. Nowy Kwartet z Bobo Stensonem, Andersem Jorminem i Tony'm Oxley’em został okrzyknięty w Europie jednym z najlepszych zespołów jazzowych dekady.
Wydany w 1997 r. album „Litania” z muzyką Krzysztofa Komedy stał się światowym bestsellerem.
TOMASZ STAŃKO SEXTET - "LITANIA" - KONCERT TELEWIZYJNY
Na przełomie wieków dzięki płytom „Soul of Things”, „Suspended Night” i "Lontano" nagranym na czele polskiego Kwartetu (z Marcinem Wasilewskim, Sławomirem Kurkiewiczem i Michałem Miśkiewiczem) umocnił swoją pozycję na rynku amerykańskim.
W 2002 r. został pierwszym laureatem Europejskiej Nagrody Jazzowej.
W 2004 r. został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Przez dekady zwyciężał w dorocznej ankiecie czytelników magazynu "Jazz Forum" (jako lider, trębacz i kompozytor).
Przez wiele lat regularnie plasował się w pierwszej dziesiątce trębaczy dorocznej ankiety amerykańskiego magazynu magazynu „DownBeat”. Pismo uhonorowało go również jako kompozytora.
Zdobył dziewięć Fryderyków: czterokrotnie jako Muzyk Roku, za albumy "Litania", "From the Green Hill", "Soul of Things" i "Dark Eyes" oraz Złotego Fryderyka za dorobek życia.
Niemal wszystkie jego albumy wydane przez ECM Records zdobyły w Polsce status Złotej Płyty, a większość z nich była notowana na liście jazzowych bestsellerów amerykańskiego magazynu "Billboard".
Jako lider wydał ponad 40 albumów. Stworzył również muzykę do wielu filmów i spektakli teatralnych.
Od 2003 r. był dyrektorem artystycznym festiwalu Jazzowa Jesień w Bielsku-Białej, na który zapraszał najwyżej przez siebie cenionych artystów z całego świata - często tych, którzy, tak jak on, nagrywali swoje płyty dla ECM Records.
Od 2008 r. dzielił życie między Warszawę i Nowy Jork. W swoim mieszkaniu na Manhattanie skomponował muzykę na płytę “Dark Eyes”, nagraną w 2009 r. ze skandynawskim Kwintetem. Koncertował też z artystami mieszkającymi w Nowym Jorku: Lee Konitzem i Craigiem Tabornem.
W 2010 r. ukazała się bestsellerowa autobiografia „Desperado” spisana przez Roberta Księżyka.
W 2011 r. roku prezydent Polski Bronisław Komorowski odznaczył Tomasza Stańko Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.
Instytut Smithsona - największy w USA kompleks muzeów i ośrodków edukacyjno-badawczych - wydał sześciopłytową kompilację “Jazz: The Smithsonian Anthology”, którą zamyka utwór “Suspended Night - Variation VIII”, jedno z niewielu europejskich nagrań zawartych na albumie.
W 2013 r. ukazał się podwójny album "Wisława", nagrany przez nowy zespół: New York Quartet. Nowe kompozycje były zainspirowane poezją Wisławy Szymborskiej, laureatki Nagrody Nobla.
W 2014 r. jako kreator kultury został wyróżniony Paszportem "Polityki".
W drugiej dekadzie XXI w. cieszył się statusem legendy jazzu, zachowując pełnię sił twórczych i pozostając na szczycie artystycznej hierarchii.
Paryska l’Académie du Jazz przyznała mu nagrodę Europejskiego Muzyka Roku (Prix du Musicien Européen).
Honorową nagrodą wyróżniło go Stowarzyszenie Dziennikarzy Muzycznych z Niemiec, Austrii i Szwajcarii (Preis der deutschen Schallplattenkritik).
Na zaproszenie Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie skomponował i nagrał suitę jazzową, wykonaną premierowo podczas ceremonii otwarcia wystawy stałej.
TOMASZ STAŃKO & KROKE - GALA TELEWIZYJNA "GWARANCJE KULTURY"
W 2017 r. - cztery lata po płycie “Wisława” - ukazało się się kolejne mistrzowskie nagranie nowojorskiego Kwartetu. “December Avenue” to ostatnia studyjna płyta artysty.
Wiosną 2018 r. dowiedział się, że choruje na raka płuc w późnym stadium. Wcześniej zdążył zagrać krótką trasę koncertową ze swoim europejskim zespołem, koncert w Narodowym Forum Muzyki we Wrocławiu z symfonicznymi aranżacjami swoich kompozycji oraz podczas Gali Stulecia Stowarzyszenia Autorów ZAiKS, która okazała się jego ostatnim występem.
Zmarł 29 lipca 2018 r. w Warszawie, krótko po swoich 76. urodzinach.
